Hart- en vaatziekten
Dit is de hartspecialist van de toekomst: een cardioloog die zijn patiënten niet enkel behandelt met medicatie maar hen ook wijst op de oorzaak van hun aandoening en hen aanleert hoe ze die oorzaak (hun ongezonde levensstijl) zelf kunnen aanpakken. Op die manier kan medicatiegebruik worden beperkt, kunnen mensen terug fysiek actief zijn en winnen ze aan levenskwaliteit. Robert Ostfeld is werkzaam in een universitair ziekenhuis in de Bronx in New York.
Bereken je risico op hartziekte en beroerte in de komende 10 jaar (voor personen tussen 40 en 79 jaar met een totale cholesterolwaarde in het bloed niet hoger dan 320 mg/dl). Een tool van de American College of Cardiology (ACC) en de American Heart Association (AHA) https://www.cvriskcalculator.com/
Hart- en vaatziekten behoren tot de meest voorkomende ziekten wereldwijd. Ze blijven de belangrijkste doodsoorzaak in het Westen . Volgens Statbel, het Belgische statistiekbureau, waren in 2015 in België ziekten van hart- en bloedvaten verantwoordelijk voor 28.4% van de overlijdens, kanker voor 25.9% en ziekten van de ademhalingsorganen voor 10,7%. Deze rangschikking geldt voor alle gewesten. Bij mannen staat kanker echter nog altijd op de eerste plaats (29,6%) voor hart- en vaatziekten (26,4%) en ziekten van de ademhalingsorganen (11,4%), terwijl bij vrouwen de nationale rangschikking geldt. Bovendien zijn chronische hart- en vaatziekten verantwoordelijk voor enorme sommen in de gezondheidsbudgetten.
Het is onomstotelijk aangetoond dat bepaalde factoren de ontwikkeling van hart- en vaatziekten in de hand werken: hoge bloeddruk, hypercholesterolemie (te veel cholesterol in het bloed), overgewicht, roken, diabetes en een sedentaire levensstijl. De ziekte kan dan ook in belangrijke mate vermeden worden door een aangepaste levensstijl.
Verschillende onderzoekers ( oa. Malmros, H. 1950, Schornagel, H.E. 1953, Strom, A. and Jensen, R.A. 1951) toonden midden vorige eeuw aan dat na een graduele stijging van het overlijden aan hart- en vaatziekten in Europa in het begin van de twintigste eeuw er een manifeste daling optrad na het uitbreken van de tweede wereldoorlog. Er was voedselschaarste, vooral de consumptiedieren, vlees en zuivel werden door de Duitse bezetter mee genomen. De opname van vetten en cholesterol daalde daardoor drastisch wat zich vertaalde in het veel minder voorkomen van hart- en vaatziekten en overlijdens dientengevolge in Europa. Aan het einde van de oorlog zag men het omgekeerde fenomeen optreden. Mensen begonnen terug dierlijke producten te eten en zo stijl als de curve met het aantal overlijdens door hart - en vaatziekten naar omlaag ging tussen 1940 en 1942, zo stijl ging ze terug omhoog na 1945.
"Mortality from circulatory diseases in Norway 1940-1945" (Strom A. , Jensen Ra.) Lancet. 1951 Jan 20;1(6647):126-9
De cholesterolsynthese bij gewervelde dieren gebeurt voornamelijk in de lever, en in kleine hoeveelheden in de bijnier, darm, hersenen spieren en voortplantingsorganen . Cholesterol is een essentiële bouwsteen in de opbouw van dierlijke celwanden, het verstevigt de celwanden en draagt in belangrijke mate bij aan de doorlaatbaarheid van de celwand. Cholesterol is daarnaast ook de bouwsteen van de hormonen testosteron, oestrogenen en cortisol, van vitamine D en gal. Door oververzadiging van de gal met cholesterol kan het cholesterol neerslaan en kunnen galstenen ontstaan. In de westerse landen vormen cholesterolstenen ongeveer 80% van de galstenen. Planten bevatten geen cholesterol.
Een verhoogde cholesterolconcentratie in het bloed noemt men hypercholesterolemie.
Factoren die hier een rol in spelen zijn erfelijkheid (hoeveel cholesterol we zelf aanmaken en hoeveel we opnemen in de darm), voeding en lichaamsbeweging. Voeding is verantwoordelijk voor 20% van de cholesterolwaarde in het bloed. Vooral verzadigde vetten, die men hoofdzakelijk vindt in voedingsproducten van dierlijke oorsprong, zijn daarvoor verantwoordelijk: vlees en andere dierlijke producten zoals boter, kaas en andere vette melkproducten. Gemiddeld zijn 70% van de calorieën in kaas vetten. Plantaardige bronnen van verzadigde vetten zijn palmolie, cacaovet en kokosvet. Vetten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren zijn meestal hard . Het cholesterolgehalte van vis is vergelijkbaar met dat van vlees. Rivierpaling, ansjovis, schaal- en schelpdieren bevatten zelfs meer cholesterol. Het cholesterolgehalte in het bloed wordt niet zozeer bepaald door de cholesterol die rechtstreeks via de voeding wordt opgenomen maar wel door de vetzuren in de voeding. Vis bevat nauwelijks verzadigde vetten.
In je bloed worden cholesterol en triglyceriden (vetten uit de voeding en triglyceriden die in de lever ontstaan na overmatige opname van snelle of geraffineerde suikers) getransporteerd in een partikel dat een wateroplosbare wand heeft. Vetten kunnen anders niet getransporteerd worden in het waterige bloedplasma. Het omhulsel bestaat uit eiwitten (proteïnen), binnenin zitten de vetten of lipiden (cholesterol en triglyceriden). We noemen het geheel lipoproteïnen. De lever zorgt voor de meeste cholesterolaanmaak in het lichaam, de cholesterol wordt samen met triglyceriden getransporteerd in LDL partikels (lage densiteit lipoproteïnen) naar de organen en cellen om celwanden en hormonen aan te maken. De triglyceriden worden gebruikt als energiebron en wat niet gebruikt wordt zal worden opgeslagen in de vetreserves in vetweefsel maar ook in organen zoals de spieren en de lever wat aanleiding geeft tot vervetting van organen. De lipoproteïne partikels die over blijven zijn hoge densiteit lipoproteïne of HDL partikels (de zogenaamde "goede cholesterol") die de resterende cholesterol terug naar de lever voert. De lever maakt gal aan die bestaat uit galzouten, cholesterol, water en bilirubine. De gal wordt afgevoerd naar de galblaas en verder naar de dunne darm om vetten te verteren.
Men spreekt van een familiale, erfelijke of primaire hypercholesterolemie wanneer mensen zelf veel cholesterol aanmaken in het lichaam.
De oppervlaktecellen van ons darmslijmvlies bevatten een eiwit (Niemann-Pick C1 Like 1) dat zorgt voor de opname van cholesterol vanuit de darm naar de bloedbaan en een eiwit (ATP Binding Cassette Transporter) dat het omgekeerde doet, uitscheiding van cholesterol in de darm. Beide eiwitten hebben een gen dat codeert voor de aanmaak ervan, het zijn die genen die bepalen wat je lichaam met cholesterol doet in je darm. De expressie of werking van genen is individueel verschillend. We weten dat leefstijlfactoren daar een belangrijke rol kunnen in spelen. Neem je veel cholesterol op en scheidt je in verhouding weinig uit zal je cholesterolspiegel in je bloed hoger zijn. Absorbeer jij weinig cholesterol in je darm dan heb je lage cholesterolspiegels in je bloed.
De oplosbare vezels uit groenten, fruit, peulvruchten, haver en vlozaad (psyllium) kapselen in de darm de cholesterol in zodat de opname ervan in het bloed wordt bemoeilijkt. Cholesterol wordt alzo met de ontlasting afgevoerd.
Plantensterolen die een gelijkaardige chemische structuur hebben als cholesterol gaan in competitie met cholesterol voor het gebruik van het Niamann-Pick C1 Like1 eiwit om opgenomen te worden in je lichaam, daardoor zal je minder cholesterol in je darm opnemen, ook dit draagt bij tot een lagere cholesterolspiegel. Plantensterolen vind je vooral in soja en noten.
Ook curcumine in kurkuma heeft een cholesterolverlagend effect naast het feit dat het een sterk antioxidant is en ontstekingsreacties tegen gaat. Een halve theelepel kurkuma per dag gecombineerd met zwarte peper voor een betere opname is aanbevolen omwille van de vele gezondheidsbevorderende effecten.
Statines zijn medicijnen die de aanmaak van cholesterol in je lever blokkeren, Ezetimibe blokkeert de werking van het Nieman-Pick C1 Like1 eiwit.
Transvetzuren
verhogen de slechte LDL- cholesterol in het bloed. Ze verhogen eveneens de concentratie van een
speciaal, op LDL-cholesterol gelijkend lipoproteine in het bloed, nl. het
Lp(a), een onafhankelijke risicofactor voor kransslagader aandoeningen. Verder
zouden transvetzuren een ongunstige invloed hebben op de structuur en de
elasticiteit van de vaatwand. Hierdoor verhogen transvetzuren de kans op hart-
en vaatziekten, en mogelijk op diabetes.
Transvetzuren ontstaan door bewerkingsprocessen van onverzadigde plantaardige oliën en vetten, namelijk de (gedeeltelijke) harding of hydrogenering van die vetten. Dit wordt toegepast om het smeltpunt van vet te verhogen en de houdbaarheid te vergroten. Wanneer plantaardige oliën gehard worden, dan wordt een deel van de onverzadigde vetten verzadigd, een deel blijft onverzadigd.
Dit proces speelt zich in de natuur ook af in de pens van herkauwers. Daarom komen transvetzuren van nature ook voor in melkvet en vlees van herkauwers (vooral schapen en runderen). Afhankelijk van het seizoen varieert het transvetzuurgehalte in de vet fase van boter, melk en kaas tussen 2 en 8%. Zomermelk bevat in het algemeen meer transvetzuren dan wintermelk als gevolg van een verschillend voederregime. In de zomer eten de dieren meer gras dat rijker is aan poly onverzadigde vetzuren.
Transvetzuren vindt men vooral in fast food, kant- en klaar maaltijden, industrieel bereide gebakjes en koekjes, chips enz. Wat vlees betreft worden de hoogste transvetzuurwaarden gevonden in rund- en lamsvlees.
Onverzadigde vetten komen voornamelijk uit plantaardige bronnen. Vetten met een hoog gehalte aan enkelvoudig of meervoudig onverzadigde vetzuren zijn meestal zacht of vloeibaar van consistentie. Wanneer verzadigde vetten in de voeding vervangen worden door onverzadigde vetten daalt het cholesterolgehalte in het bloed. Aanbevolen bronnen van onverzadigde vetten zijn olijven en olijfolie, koolzaadolie, lijnzaad- en lijnzaadolie, walnoten en andere noten, chiazaad, pinda's, soja, avocado ... De "whole food" producten verdienen de voorkeur boven de olie. Olie is een geraffineerd product dat ontdaan is van heel wat gunstige nutriënten. Soja-eiwitten veroorzaken een extra daling van het LDL cholesterol doordat bepaalde eiwitfracties de cholesterolafbraak in de lever stimuleren. Het is dus goed om geregeld sojadrank, tofu, tempeh, miso, endamame en vleesvervangers op basis van soja op het menu te zetten. 1 tot 2 sojaproducten per dag is een aanbeveling.
Antioxidanten gaan de oxidatie van cholesterol in LDL tegen gaan. Voorbeelden hiervan zijn de flavonoïden (oa. in kolen, ui, appelen, thee, rode bessensappen, rode wijn), carotenoïden (oranje en groene groenten), vitamine C, Vitamine E.
De binnenste cellaag van onze bloedvatwanden noemen we het endotheel. De endotheelcellen produceren stikstofoxide (NO). NO zorgt voor een vlotte doorstroming van het bloed, het zet de bloedvaten open waardoor het beschermt tegen hoge bloeddruk, het beschermt de vaatwand tegen ontstekingsprocessen, het gaat verstijving en verdikking van de bloedvatwand tegen . Voldoende stikstofoxide beschermt tegen vernauwingen en verstoppingen van de bloedvaten. Hart - en vaatziekten ontstaan door een progressieve beschadiging van het endotheel.
Nitraat in groene bladgroenten wordt in het achterste derde van je tong diep tussen je smaakpapillen in een zuurstofarm milieu door daar aanwezige bacteriën omgezet in nitriet wat verder via je slokdarm in je maag terecht komt. In het zure maag milieu wordt nitriet omgezet in stikstofoxide dat in je bloedbaan wordt opgenomen en bijdraagt aan de gezondheid van je bloedvaten en een lagere bloeddruk door het bloedvat verwijdend effect.
Een overmatige consumptie van dierlijk en bewerkt voedsel dat rijk is aan verzadigde vetten en cholesterol beschadigt de endotheelcellen.
Ook roken, luchtvervuiling, toxines, pesticiden, hoge bloeddruk beschadigen de bloedvatwand.
Advanced glycation endproducts (AGEs) ontstaan door oxidatie en binding van suikers met eiwitten en vetten bij verhitten van voedsel op hoge temperatuur (bakken, braden, frituren, grillen met bruine verkleuring, de zogenaamde Maillard reactie). AGEs veroorzaken oxidatieve stress in de endotheelcellen en verminderen de productie van NO door de endotheelcellen, ze spelen een sleutelrol in de ontwikkeling en evolutie van hart- en vaatziekten, nierziekten, chronische ontsteking bij diabetes patiënten en zijn gerelateerd aan heel veel welvaartsziekten.
Bij beschadiging van het endotheel kunnen LDL partikels vanuit de bloedbaan in de vaatwand binnen dringen, door de aanwezige oxidatieve stress door boven vermelde factoren wordt de LDL geoxideerd, opgenomen door witte bloedcellen (macrofagen) met de vorming van schuimcellen die uiteindelijk zullen aanleiding geven tot een plaque, kalkplaat of aderverkalking.
De eerste tekenen van aderverkalking zijn "fatty
streaks " , ze kunnen op termijn een plaque
vormen: een ophoping van vet, cellen en afvalstoffen. Men ziet in de Westerse
wereld de dag van vandaag deze eerste tekenen van atherosclerose optreden bij kinderen op de leeftijd van 10 jaar.
De vorming van plaques kan zeer ernstige tot dodelijke gevolgen hebben. Het ruwe oppervlak van de plaque initieert bloedstolling. Het bloedstolsel kan een bloedvat gedeeltelijk of volledig verstoppen. Soms breekt een bloedstolsel af en verplaatst het zich stroomafwaarts: dit noemen we een embolie. Sluit de bloedklonter het bloedvat volledig af dan worden de weefsels achter de verstopping niet meer van bloed en zuurstof voorzien en sterven ze af, dit noemt men een infarct.
De verstijving van de bloedvaten en vernauwingen zorgen ervoor dat de bloeddruk de hoogte in gaat . Wanneer even veel bloed circuleert in nauwere buizen gaat de druk omhoog.
Bij houdingsveranderingen, zoals plots recht komen, zullen stijve bloedvaten minder goed kunnen anticiperen om de bloeddruk op peil te houden. Ons lichaam is een zeer ingenieus systeem waarin hormonen en heel veel andere stoffen, het zenuwstelsel dat uitlopers heeft in alle organen, de nieren, de bloedcirculatie die voor de aanvoer van zuurstof en voedingsstoffen en afvoer van afvalstoffen zorgt, allemaal samen werken en op elkaar zijn afgestemd. Wanneer we recht komen zullen de bloedvaten in de onderste ledematen normaal samen trekken (vernauwen) om te voorkomen dat bloed zich opstapelt in de benen en onze hersenen daardoor minder doorbloedt worden, dit zou een bloeddrukval veroorzaken met duizeligheid of flauw vallen tot gevolg.
Bij zware inspanningen moeten bloedvaten zich kunnen open zetten om te zorgen voor een betere doorbloeding van de spieren om te voorzien in een hogere zuurstofnood en de afvoer van afvalstoffen. Ook de doorbloeding van de hartspier moet kunnen toenemen bij inspanningen. Bloedvaten die vernauwd en verstijfd zijn zullen dan ook zorgen voor een verminderde inspanningscapaciteit. Een goede elasticiteit van de vaatwanden is heel belangrijk .
Onze nieren zijn gesofisticeerde filters van bloedvaten die zorgen voor het verwijderen van afvalstoffen die in het bloed terecht komen vanuit de voeding en de stofwisselingsprocessen in ons lichaam, ze verwijderen het teveel aan vocht, ze verwijderen elektrolyten (natrium, kalium, fosfor, calcium, ...). Het teveel aan vocht, afvalstoffen en elektrolyten wordt via de urinewegen uitgeplast.
De nieren helpen ook bij het regelen van de bloeddruk. Ze zorgen voor een evenwicht tussen water en zout en voor de productie van een aantal hormonen die de bloeddruk regelen.
Ze maken het hormoon erythropoëtine (EPO) aan. EPO is nodig om het beenmerg te stimuleren om rode bloedcellen aan te maken. Rode bloedcellen vervoeren zuurstof naar alle organen. Die zuurstof hebben we nodig voor de stofwisseling, om fit en actief te kunnen zijn.
Nieren helpen bij de handhaving van een optimaal calcium- en fosforgehalte in het bloed. Dit is belangrijk bij het gezond houden van het bot. Ze regelen ook de zuurtegraad van het lichaam.
Voor een goede nierfunctie zijn gezonde bloedvaten dan ook onontbeerlijk.
Als de nieren falen, volgt er een opstapeling van vocht en afvalstoffen. De bloeddruk geraakt ontregeld. Er kan bloedarmoede ontstaan door een verminderde aanmaak van EPO en botontkalking door een ontregelde opname van calcium en fosfor. Uiteindelijk zal het bloed verzuren.
Ook een goede doorbloeding van de hersenen speelt een belangrijke rol bij het bewaren van de hersenfuncties .
Gezonde bloedvaten zijn dan ook essentieel in het behoud van alle lichaamsfuncties.
De Amerikaanse artsen Caldwell Esselstyn en Dean Ornish toonden aan dat een goed uitgebalanceerd plantaardig voedingspatroon arm aan vetten (maximum 10% van de totale hoeveelheid calorieën per dag ) met zo weinig mogelijk verzadigde vetten en rijk aan vezels en antioxidanten onder vorm van groenten, fruit, noten, zaden , peulvruchten en volkoren graanproducten (Whole Food Plant Based Diet, WFPBD ), gecombineerd met voldoende lichaamsbeweging, stress management en niet roken, het lichaam terug kan helen en dit zelfs op vrij korte termijn. Reeds na 1 maand ziet men een verbetering van de bloedsomloop in de kransslagaders.
Een mooi mee genomen bijwerking van deze aanpassing aan levensstijl is een evolutie naar een optimaal lichaamsgewicht bij overgewicht. Eet je gezond plantaardig dan zal je nooit te veel calorieën opnemen. Een WFPBD kan niet alleen hart- en vaatziekten voorkomen maar ook de evolutie van deze ziekten omkeren.
Ons lichaam heeft een enorme recuperatiecapaciteit. We moeten het alleen de kans geven om dit te doen, door schadelijke voedingsstoffen weg te laten en door de stoffen die het nodig heeft om optimaal gezond te zijn aan te brengen.
Referenties:
*https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/sterfte-en-levensverwachting/doodsoorzaken
* Mortality from circulatory diseases in Norway 1940-1945. STROM A, JENSEN RA, Lancet. 1951 Jan 20;1(6647):126-9.
* HEART ATTACK PREVENTION A History of Cardiovascular Disease Epidemiology, WARTIME MORTALITY AND PATHOLOGY , https://www.epi.umn.edu/cvdepi/essay/wartime-mortality-and-pathology/
*Atherosclerotic Cardiovascular Disease Beginning in Childhood, Young Mi Hong, MD, Korean Circulation Journal 2010; 40(1): 1-9
*A plant-based diet and animal protein: questioning dietary fat and considering animal protein as the main cause of heart disease, Thomas Colin Campbell, J Geriatr Cardiol. 2017 May; 14(5): 331-337
* A way to reverse CAD? ,Esselstyn CB Jr1, Gendy G, Doyle J, Golubic M, Roizen MF, J Fam Pract. 2014 Jul;63(7):356-364b
* Intensive lifestyle changes for reversal of coronary heart disease. Ornish D1, Scherwitz LW, Billings JH, Brown SE, Gould KL, Merritt TA, Sparler S, Armstrong WT, Ports TA, Kirkeeide RL, Hogeboom C, Brand RJ. JAMA. 1998 Dec 16;280(23):2001-7
Dietary Inflammatory Potential and Risk of Cardiovascular Disease Among Men and Women in the U.S.
CORONAIR VAATLIJDEN IS EEN OMKEERBARE AANDOENING.
* The Complete Health Improvement program
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6124862/
* Intensive lifestyle changes for reversal of coronary heart disease
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9863851/
* A plant-based diet and coronary artery disease: a mandate for effective therapy
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5466936/
* Regression of coronary atherosclerosis through healthy lifestyle in coronary artery disease patients--Mount Abu Open Heart Trial
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23550427/
*"Why Don't Most Cardiologists Teach Their Patients To Eat A Whole Food Plant-Based Diet ?" vegan cardioloog Kim Williams, Rush University (Chicago), voormalig voorzitter van de American College of Cardiology in 2015-2016.
* Lowering Cholesterol with a Plant-Based Diet
* Eating Fish Gives You Highest Rate Of TMAO.
Carnitine in vlees en Choline in eieren worden in de darmen van vleeseters door de darmbacteriën omgezet in trimethylamine (TMA) . TMA komt via het bloed in de lever terecht waar het geoxideerd wordt tot Trimethylamine-N-oxide (TMAO). Studies hebben een duidelijk verband aangetoond tussen de spiegel van TMAO in het bloed en hart-en vaatziekten. Een plantaardig voedingspatroon zorgt voor een totaal ander microbioom in de darmen. Veganisten hebben niet de bacteriën in hun darmen die carnitine en choline omzetten in TMA. TMAO is rechtstreeks aanwezig in vis.
Dr. Caldwell Esselstyn illustrates that a plant-based, oil-free diet can not only prevent the progression of heart disease but can also reverse its effects. Dr. Esselstyn is an internationally known surgeon, researcher and former clinician at the Cleveland Clinic and a featured expert in the acclaimed documentary Forks Over Knives. Prevent and Reverse Heart Disease has helped thousands across the country, and is the book behind Bill Clinton's life-changing vegan diet
https://www.youtube.com/watch?v=xDJhFn-pRwM
* Have Heart Disease? Four Questions to Empower Your Reversal, interview met cardioloog Kim Williamw (Rush University Chicago)